درباره پالایشگاه نفت

پالایشگاه نفت یک واحد صنعتی است که در آن نفت خام به مواد مفیدتری مانند گاز مایع، نفت سفید، بنزین، گازوئیل، نفت کوره، قیر و دیگر فراورده‌های نفتی تبدیل می‌گردد. پالایشگاه‌های نفت به‌طور معمول واحدهای صنعتی بزرگ و پیچیده‌ای می‌باشند که در آن‌ها واحدهای مختلف پالایشگاه توسط مسیرهای لوله‌کشی متعددی به هم پیوند داده شده‌اند تا امکان پالایش و تولید انواع محصول یا همان فرآورده ممکن شود .

نفت خام یا فراوری نشده عملا مفید نیست و کاربری خاصی ندارد. با اینکه نفت شیرین (با لزجت کم و نیز با گوگرد کم) به صورت تصفیه نشده در وسایل محرکه با موتور بخار به کار برده می‌شد، گازها و سایر محلول‌های سبک‌تر آن معمولاً داخل مخزن سوخت جمع شده و باعث بروز انفجار می‌گردید. غیر از این مورد برای استفاده از نفت، برای تولید محصولات دیگر مانند پلاستیک، فوم‌ها و … نفت خام به‌طور حتم باید پالایش گردد.

فرآورده‌های سوختی نفتی در گستره وسیعی از کاربردها، سوخت کشتی، سوخت جت، بنزین و بسیاری دیگر موارد استفاده می‌شود. هر کدام از مواد یادشده دارای نقطه جوش متفاوت می‌باشند از این رو می‌توان آن‌ها را توسط فرآیند تقطیر از یکدیگرجدا نمود. از آنجاییکه تقاضای زیادی برای اجزای مایع سبک‌تر وجود دارد ، در یک پالایشگاه مدرن نفتی هیدروکربن‌های سنگین و اجزای گازی سبک طی فرآیندهای پیچیده و البته انرژی بری به مواد با ارزشتر نسبت به نفت خام تبدیل می‌شوند.

فن پالایش

نفت خام به خاطر دارا بودن هیدروکربن‌هایی با وزن و طول‌های مختلف مانند پارافین، آروماتیک‌ها، نفتا، آلکن‌ها، دین‌ها و آلکالین‌ها می‌تواند در موارد متعددی مفید واقع گردد. هیدروکربن‌ها مولکول‌هایی با طول‌های متفاوت هستند که تنها از هیدروژن و کربن تشکیل شده‌اند، ساختارهای مختلف به آن‌ها خواص متفاوتی می‌دهد. فن پالایش نفت در واقع عبارت است از جداکردن و بالابردن درجه خلوص اجزا تشکیل دهنده نفت از یکدیگر .

همینکه اجزا از هم جدا گردیده و خالص شدند می‌توان ماده روغنکاری یا سوخت را به‌طور مستقیم روانه بازار مصرف کرد. می‌توان با ترکیب مولکول‌های کوچک‌تر مانند ایزوبوتان و پروپیلن یا بوتیلن طی پروسه‌هایی همانند آلکالنین کردن یا دیمرازسیون ، سوختی با اکتان موردنظر تهیه نمود. همچنین درجه اکتان بنزین را می‌توان طی فرآیند بهسازی توسط کاتالیزورها بهبود بخشید که طی آن هیدروژن از هیدروکربن جداشده و فآورده ای بنام هیدروکربن آروماتیک را تشکیل میدهد که این فرآورده دارای درجه اکتان بسیار بیشتری میباشد. تولیدات میانی برج جداکننده را می‌توان طی پروسه‌های کراکینگ گرمایی، هیدروکراکینگ یا کراکینگ کاتالیزوری سیالی به محصولات سبک تری تبدیل نمود. مرحله نهایی در تولید بنزین ترکیب مواد هیدروکربن مختلف با درجه‌های اکتان متفاوت با همدیگر است تا به مشخصات محصول موردنظر دست یابیم.

ابعاد مختلف پالایشگاه نفت

معمولاً پالایشگاه‌های بزرگ توانایی پالایش از صدهزار تا چندین صدهزار بشکه نفت در روز را دارا می‌باشند. به دلیل ظرفیت بالای مورد نیاز، بسیاری از پالایشگاه‌ها به صورت دائم برای مدت طولانی از چندین ماه تا چندین سال به‌طور مداوم کار می‌کنند.

پالایشگاه‌های نفت بسته به نوع خوراکی که بر مبنای آن طراحی شده‌اند دارای پیچیدگی‌های متفاوتی هستند که بر اساس آن میزان و نوع محصولات متفاوتی تولید می‌کنند. میزان سرمایه‌گذاری برای احداث یک پالایشگاه با پیچیدگی متوسط بین ۱۸ تا ۱۹ هزار دلار به ازای هر بشکه ظرفیت پالایش است و با افزایش درجه پیچیدگی گاه تا ۲۴ تا ۲۵ هزار دلار در هر بشکه سرمایه‌گذاری نیاز دارد.

محصولات پالایشگاه های نفت

تولیدات پالایشگاه به ترتیب سبک به سنگین عبارتند از:

گاز مایع (ال‌پی‌جی)
بنزین
نفتا (برشی که بین بنزین و نفت سفید قرار می‌گیرد و خصوصیات آن ترکیبی از این دو است)
نفت سفید و سوخت‌های جت مرتبط به آن
گازوئیل (نفت‌گاز) و به‌طور کلی سوخت‌های دیزل
نفت کوره معروف به مازوت یا نفت سیاه
روغن‌های نفتی
واکس پارافین
آسفالت و قیر
کُک نفتی
گوگرد

واحدهای مختلف پالایشگاه نفت

فرایندهای رایج در پالایش نفت خام

در شکل پروسس‌های معمول در یک پالایشگاه نفت نشان داده شده‌است. پالایشگاه‌های نفت شامل واحدهای پروسس مختلفی است که در ذیل به توضیح مختصر هر یک از موارد می‌پردازیم:

واحد نمک زدایی(Desalter Unit) (طی عملیات شستشو قبل از آنکه نفت خام به واحد جداسازی اتمسفریک منتقل گردد نمک از نفت جدا می‌گردد.).
واحد جداسازی اتمسفریک (Atmospheric Distillation Unit) (نفت خام به برش‌های مختلف تقطیر می‌شود).
واحد جداسازی خلا (Vacuum Distillation Unit) (باقیمانده مواد از واحد جداسازی اتمسفریک بیشتر از هم جدا می‌گردند).
واحد بهبود هیدروتریتور نفتا (Naphta Hydrotreator Unit) (با استفاده از هیدروژن از نفتای حاصل از برج تقطیر گوگردزدایی می‌شود).
واحد اصلاح کاتالیستی (Catalytic Reformer Unit) (این واحد دارای کاتالیست می‌باشد که برای تبدیل رنج تبخیر نفتا به محصولات بهینه با اکتان بالا استفاده می‌گردد. یکی از تولیدات جانبی واحد اصلاح کاتالیستی هیدروژن می‌باشد که در هیدروتریتور و هیدروکراکر استفاده می‌گردد).
واحد هیدروتریتور چگالشی (Distillate Hydrotreator) (سوخت دیزل چگالیده را پس از برج جداکننده گوگردزدایی می‌کند).
واحد شکافت کاتالیستی سیالی (Fluid Catalytic Cracking Unit) (برش‌های سنگین تر برج تقطیر را به برش‌های سبک تر و با ارزش تر ارتقا می‌دهد).
واحد شکافت هیدروکراکر (Hydrocracker Unit) (با استفاده از هیدروژن برش‌های سنگین تر را به برش‌های سبک تر با ارزش بیشتر تبدیل می‌کند).
واحد اصلاح مرکس (Merox Treater) (در برخی موارد ویژه همانند اصلاح سوخت جت یا یک پروسه مرکس برای اکسیداسیون مرکاپتان‌ها به مواد آلی استفاده می‌گردد).
فرایند کک سازی (Caking Process) (طی این پروسه آسفالت به بنزین و سوخت دیزل تبدیل می‌شود و کک به عنوان باقی‌مانده می‌ماند).
واحد آلکالیشن (Alkylation Unit) (برای پروسه ترکیب و اختلاط اجزایی با عدد اکتان بالا تولید می‌کند).
واحد دیمرزاسیون (Dimerization Unit)
واحد ایزومریزاسیون (Isomeration Unit) (مولکول‌های خطی را به مولکول‌های حلقوی که دارای اکتان بالاتری می‌باشند تبدیل می‌کند و محصول جهت اختلاط به درون واحد الکالیشن یا بنزین هدایت می‌گردد).
واحد تغییر بخار (Steam Reforming Unit) (هیدروژن مورد نیاز برای واحدهای هیدروکراکر و هیدروتریتور را تأمین می‌کند).
واحدهای گاز مایع شده پروپان و سوخت‌های گازی مشابه (این واحدها به صورت مدور می‌باشند تا توانایی تأمین سوخت‌های مزبور را به صورت مایع داشته باشند).
مخازن ذخیره نفت خام و فراورده‌های پالایش شده.

تاریخچه پالایشگاه نفت

پالایشگاه پولشیتی

اولین پالایشگاه جهان در پولشیتی، رومانی در سال ۱۸۵۶ ساخته شده، تا قبل از اشغال رومانی توسط نازی‌ها چندین پالایشگاه دیگر نیز با سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در همان محل تأسیس شده بود. اکثر این پالایشگاه‌ها در بمباران نیروی هوایی آمریکا در عملیات تیدال ویو در ۱۹۴۳ از کار افتادند. پس از این حادثه این پالایشگاه‌ها تعمیر و دوباره سازی شدند.

پالایشگاه اوجئون

پالایشگاه قدیمی دیگر ، پالایشگاه Oljeon می‌باشد که هم‌اکنون به عنوان موزه در میراث جهانی یونسکو به عنوان سایت انگلسبرگ (Engelsberg) ثبت شده‌است. این پالایشگاه در ۱۸۷۵ افتتاح گردیده‌است.

اولین تولید بنزین در پالایشگاه نفت

پالایشگاه‌های اولیه درایالات متحده تنها نفت سفید را پالایش می‌کردند و مابقی محصولات پالایش نشده به نزدیک‌ترین رودخانه تخلیه می‌گردید. با اختراع اتومبیل پالایشگاه‌ها به سمت تولید بنزین و سوخت دیزل هدایت شدند که تا به امروز به عنوان اصلی‌ترین فراورده پالایشگاه شناخته می‌شوند.

پس از نیمه دوم قرن بیستم در ایالات متحده سازمان‌های محیط زیست قوانین بسیار محدودکننده‌ای برای احداث پالایشگاه‌های جدید (از نظر آلودگی‌های آب و هوا) وضع نموده‌اند. این شرایط احداث پالایشگاه‌های جدید در آمریکا را بسیار محدود و پرهزینه کرد. به‌طوری‌که آخرین پالایشگاه نفت احداث شده در ایالات متحده مربوط به سال ۱۹۷۶ ( حدود ۴۵ سال پیش ) می‌باشد.

بزرگترین پالایشگاه نفت جهان

تشخیص اینکه کدام پالایشگاه هم‌اکنون بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان است کار مشکلی است. زمانی ادعا می‌شد پالایشگاه راس التانورا در عربستان سعودی متعلق به آرامکو صاحب این عنوان است. با این حال می‌توان ادعا نمود که در قرن بیستم پالایشگاه آبادان واقع در ایران بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان بوده‌است. این پالایشگاه در جنگ ایران و عراق متحمل خسارات فراوانی شد. هم‌اکنون کتاب ثبت رکوردهای گنیس (اکتبر ۲۰۰۶) پالایشگاه BP Ameco واقع در تگزاس ایالات متحده را به عنوان پالایشگاه دارای بیشترین ظرفیت پالایش (با ظرفیت ۴۳۳،۰۰۰ بشکه در روز) ثبت کرده‌است.

نسل جدید پالایشگاه ها

نسل جدید پالایشگاه های نفت ، پتروپالایشگاه (Petrochemical Refinery) است . این نسل پالایشگاهی بر یکپارچگی بین مجتمع های پالایش و پتروشیمی تأکید دارد. در واقع در مجتمع های پتروپالایشگاهی، هدف تنها تولید سوخت از جمله گاز مایع(ال پی جی)،بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره نیست، بلکه در کنار چنین محصولاتی فرآورده های ویژه و خوراک های مورد نیاز مجتمع های پلیمری و شیمیایی نیز تولید و عرضه میشود.

در مجتمع های پتروپالایش ( نسل جدید پالایشگاه نفت ) نفت خام به عنوان خوراک وارد واحدهای فرآیندی متعددی میشود تا ترکیبی از محصولات سوختی و پایه پتروشیمی تولید شود. این موضوع سبب شده‌است که مجتمع های پتروپالایش به دلیل تولید همزمان سوخت و سایر محصولات پایه پتروشیمی نیازمند به کارگیری واحدهای فرآیندی خاصی باشند.

پالایشگاه نفت در ایران

ظرفیت بالفعل پالایش نفت خام کشور روزانه ۱ میلیون و ۸۰۲ هزار بشکه می باشد. طی سال های گذشته ( در دولت نهم و دهم ) برنامه ریزی جهت افزایش ظرفیت پالایشی کشور به ۳ میلیون و ۸۴۰ هزار بشکه در روز صورت گرفته است که همگی از نوع پتروپالایش بودند . تعدادی از آنها ( نسل جدید پالایشگاه نفت ) از بروزرسانی پالایشگاههای قدیمی به مدل پتروپالایش پدید آمدند که البته متاسفانه در مباحث سیاسی عقیم ماند و با شایعه ی بزرگ اینکه علت آلودگی هوا ، این نوع پالایشگاه ها هستند ، روند رو به رشد آن متوقف گردید و این رویکرد – یعنی ساخت پتروپالایش در دولت یازدهم بصورت کامل متوقف شد .

بررسی آخرین وضعیت حاکی از آن است وضعیت حال حاضر صتعت پالایش کشور از هر دو حیث توسعه کمی و کیفی با وضعیت مطلوب فاصله دارد. از حیث شرایط کمی این موضوع قابل تامل است که به رغم گذشت یک دهه از تعریف طرح های جدید پالایشگاهی هیچ‌یک از آنها به بهره برداری نرسیده است. به‌طوری که در حال حاضر کشور مجددا به عنوان یک واردکننده بنزین محسوب می گردد . این در حالی است که مطابق با برنامه های تعریف شدهبلند مدت که پیش از این به آن اشاره شد ، در سال ۹۵ ایران باید به عنوان صادرکننده فرآورده های اصلی هیدروکربوری منطقه محسوب می گردید.

تجهیزات مورد نیاز پالایشگاههای نفت در ایران

برای ساخت یا بهره برداری و همچنین نگهداری یک پالایشگاه نفت ، انواع مختلف تجهیزات و کالا باید مورد استفاده قرار گیرد . انواع تجهیزات ابزار دقیق ، انواع لوله و اتصالات ، انواع شیرهای نفتی ، انواع تجهیزات و ابزارآلات و امثالهم . شرکت تهران ابزار بعنوان یک تامین کننده برجسته و شناخته شده در زمینه تجهیزات و کالای نفت ، سالهاست خدمات خود را به پالایشگاه ها و پتروشیمی های کشور ارائه میدهد . این مجموعه با در اختیار داشتن کادر متخصص و فنی و همچنین سابقه ی همکاری با انواع پالایشگاه در ایران ، نیازهای شرکتهای نفتی را به خوبی درک میکند و خدمات خود را ارائه میدهد .

پالایشگاه‌های نفت ایران

لیست پالایشگاه های نفت ایران بشرح زیر میباشد . درباره هر کدام از این پالایشگاه ها در بخش معرفی شرکتهای صنعتی مطالب قابل توجه ای ذکر شده است . شما میتوانید با کلیک بر روی نام هر پالایشگاه مستقیما مقاله مرتبط با آن مطالعه بفرمایید . به امید ایرانی سرافراز و سربلند .