ساختار شکست کار ، ابزاری است که بوسیله آن مدیر پروژه می‌تواند پروژه را تعریف کند و به کمک آن پروژه را در زمان مقرر و با فعالیت‌های تعیین شده به پایان برساند. برای دستیابی به موفقیت یک پروژه، تهیه ساختار شکست کار (WBS) یکی از اساسی‌ترین و ضروری‌ترین اقدامات است . بطوریکه نادیده گرفتن آن و یا تهیه یک ساختار شکست نامناسب می‌تواند یکی از عوامل شکست در انواع پروژه‌ها باشد.

ساختار شکست کار (WBS) چیست؟

ساختار شکست کار (WBS) یا Work Breakdown Structure یکی از اولین گام‌ها در مدیریت یک طرح و پروژه متناسب و درست است و تیم شما را در مسیر موفقیت قرار می‌دهد. نادیده گرفتن این فرآیند و یا عدم صرف زمان مناسب جهت تهیه آن می‌تواند یکی از عوامل شکست در پروژه‌ها باشد.

همانطور که پیش از این گفته شد، WBS یا ساختار شکست کار ، نمایشی از محصولات و یا خدمات قابل تحویل یک پروژه است که به بخش‌های جزئی‌تری تقسیم شده است. WBS نقش بسیار مهمی در مدیریت محدوده و محتوای پروژه دارد.

در تعریفی که در ویکی پدیا آمده است :  یک ساختار شکست ، ساختار شبکه‌ای یا درختی به صورت گرافیکی است برای نشان دادن روش تولید محصول یا خدمت شامل، بخش‌های سخت‌افزار، نرم‌افزار، خدمات و سایر وظایفی که یک سازمان یا شرکت انجام می‌دهد مانند کارهایی که باید انجام شود تا یک محصول یا خدمت مشخص تولید یا ارائه شود. در این تعریف منظور از «کارهایی که باید انجام شود» انجام و اتمام یک پروژه با بودجه و زمان مشخص است. تدوین ساختار شکست کار به عنوان یک نظام کاری، برای اطمینان از مشارکت‌کنندگان در اجرای پروژه، اعم از کارفرما، پیمانکاران/فروشندگان است که همگی بدانند چه عملیاتی برای تکمیل پروژه مورد نیاز است. استفاده از ساختار شکست کار به عنوان یک شالوده اطلاعاتی، برقراری ارتباط صحیح دربارهٔ پروژه را برای گروه‌های کاری و سازمانهای حکومتی ناظر بر پروژه و سایر فرایندهای قانونی، از طریق کاربرد یک مبنای مشترک، تسهیل می‌کند.

مزایای ساختار شکست کار

برخی از مزایا و فواید WBS عبارتند از:

• برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مطمئن تر
• تقسیم پروژه به بسته‌های مدیریت‌پذیر کاری
• تخمین دقیق تر هزینه‌های پروژه
• اطمینان از جا نماندن اقلام تحویلی مهم در پروژه
• کمک به مدیر پروژه در تخصیص منابع
• ابزاری ایده ال برای طوفان فکری تیم
• بهبود انسجام تیمی

درباره صورت وضعیت میتوانید به مقاله انواع صورت وضعیت مراجعه نمایید

کاربرد ساختار شکست کار

WBS اینقدر در محیط های پروژه ای کاربرد زیادی دارد که می توان گفت WBS قلب مدیریت پروژه است.

در پروژه WBS یک تقسیم بندی سلسله مراتبی از تحویل شدنی‌ها است که در واقع تحویل شدنی نیز نتیجه ملموس و قابل اندازه گیری است که برای تکمیل پروژه ضروری بوده و باید به تایید کارفرما برسد.

کاربران ساختار شکست

در اجرای پروژه‌های بزرگ، علاوه بر کارکنان پروژه، عواملی چون سرمایه‌گذاران، تأمین‌کنندگان مالی، پیمانکاران، در بعضی موارد سازمانهای دولتی و موسسات با دانش تکنولوژیکی پیچیده، دخالت و مشارکت دارند که بیشتر از گذشته به اطلاعات چندگانه و متمرکز نیاز دارند. رعایت الزامات حکومتی و مقررات قانونی و مسوولیت نظارتی سازمانها، به اطلاعات و زبان مشترک نیاز دارند. فلسفه ایجاد کد برای هر یک از عملیات در WBS و متدولوژی آن، می‌تواند این نیاز اطلاعاتی کلیه مراجع و واحدها را مرتفع کند. در حقیقت در اجرای پروژه، ساختار شکست کار یک داده و زبان مشترک است و ابزاری برای برقراری ارتباط بین کاربران مختلف در پروژه است که کاربرد مؤثری دارد. در تأمین داده‌های مورد نیاز برای تدوین ساختار شکست کار، دو گروه شامل گروه عملیاتی پروژه و گروه‌های حاکمیتی و مسوول دخالت دارند. گروه‌های عملیاتی شامل، طراحی و مهندسی، ساخت و اجرا، مدیریت مالی، اداری و تأمین تجهیزات و گروه‌های حاکمیتی و مسوول مانند، کارفرما/صاحب‌کار، سازمانهای دولتی و پیمانکاران هستند. یک ساختار شکست کار خوب طراحی و تدوین شده، گروه‌های عملیاتی و مسوول را قادر می‌سازد که ارتباطات دقیق و منظمی با هم داشته باشند.

انواع ساختار شکست کار

باید دقت کرد که مبنای شکست کار در پروژه های مختلف متفاوت است و با توجه به اهداف پروژه می توان تعداد زیادی ساختار شکست کار تدوین کرد. ما در اینجا به معرفی معروف ترین انواع ساختار شکست می پردازیم.

1. ساختار شکست مراحل انجام کار (Phase or Stage Breakdown Structure)
2. ساختار شکست براساس بخشهای سازمانی پروژه (Department Breakdown Structure)
3. ساختار شکست مونتاژ محصول نهایی (Assembly/Product Breakdown Structure)
4. ساختار شکست بر اساس پیمانکاران (Contractor Breakdown Structure)
5. ساختار شکست سیستمهای مورد نیاز پروژه (System Breakdown Structure)
6. ساختار شکست بر اساس اقلام قابل حمل و نقل (Transport Breakdown Structure)
7. ساختار شکست هزینه (Cost Breakdown Structure)

ورودی های ساختار شکست کار

برای ساخت یک ساختار شکست کار، اطلاعاتی به عنوان ورودی لازم است که توجه به آن به تیم پروژه کمک می کند WBS متناسب تری را تهیه نماید. این ورودی ها در فرایند WBS به شرح زیر می باشد:

1. شرح‌ محدودۀ پروژه:  تشریح آنچه که باید در پروژه انجام شود و آنچه که نباید انجام شود.
2. شرح نیازمندی‌ها: مستندی که جزئیات نیاز پروژه را تشریح می‌کند.
3. دارایی فرآیند سازمانی: منظور رویه ها، دستورالعمل ها، فرم ها، سیاست‌ها، برنامه‌های پروژه می باشد.

برای تهیه یک ساختار شکست کار کامل و بدون نقص، داده‌ها و مواد اولیه باید گردآوری شود. این داده‌ها که در زمینه‌های مختلف است به قرار زیر هستند:

• بودجه: نحوه و مقدار تأمین مالی و جریان نقدینگی (Cash Flow) سالیانه را مشخص می‌کند.
• برآورد هزینه: میزان هزینه‌های پروژه را بر مبنای تأمین خدمات فنی و مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات و هزینه‌های ساخت، اجرا و نصب و راه‌اندازی را تعیین می‌کند.
• بهره‌وری: نرخ بهره‌وری مورد انتظار برای عوامل درگیر در اجرای پروژه عامل مهمی در تدوین ساختار شکست کار است.
• زمان‌بندی: جدول و برنامه زمان‌بندی و ترتیب انجام فعالیت‌های پروژه از ابتدای کار تا خاتمه پروژه عامل مهمی در تعیین روش کار است.
• منابع: برای اجرای پروژه از منابعی مانند سرمایه، ماشین‌آلات، تجهیزات، نیروی انسانی و مواد مصرفی استفاده می‌شود که اطلاعات آن‌ها برای تدوین ساختار شکست کار ضرورت دارد.

پس از آنکه کلیه داده‌های پیش گفته فراهم شد، آنگاه کارشناسانی که ساختار شکست کار را تنظیم می‌کنند، کلیه ردیف‌ها و رده‌های عملیاتی را تعریف و تدوین می‌کنند. این تعاریف علاوه بر آنکه کلیه عوامل را قادر می‌سازد که حول یک شالوده مشترک اقدام و حرکت کنند، موجب ارتباط سه جانبه هزینه، زمان‌بندی و بهره‌وری بر محور ثابت و در نهایت باعث اندازه‌گیری مناسب پیشرفت کار و کنترل پروژه می‌شود. گردآوری مجموعه اینگونه اطلاعات بر مبنای مشترک، در مورد قابل قیاس بودن عملیات انجام شده با خطوط مبنای معین، اطمینان ایجاد می‌کند. اطلاعات حاصل از گروه‌های مختلف، علاوه بر آنکه در تهیه بودجه، زمان‌بندی و برآورد هزینه‌ها کاربرد دارد در تدوین خطوط مبنای برآورد هزینه و زمان‌بندی ساخت و اجرا مؤثر است؛ بنابراین ساختار شکست کار از مرحله شروع تا انتهای پروژه در برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل و اصلاح بکار می‌رود. ساختار شکست کار ابزاری است برای کلیه کاربران پروژه تا بر تأمین خدمات و تجهیزات، اجرا و اتمام موفقیت‌آمیز پروژه نظارت و کنترل داشته باشند.

خروجی های ساختار شکست کار

خروجی حاصل از فرایند WBS شامل ۴ مورد به شرح زیر می باشد:

1. ساختار شکست‌ کار: (WBS) نمایشی از اقلام تحویلی برمبنای تجزیۀ محدودۀ کل پروژه
2. لغت‌نامۀ WBS :سندی که مولفه های شکست کار را توضیح می‌دهد
3. خط مبنای محدوده: شامل لغت‌نامۀ WBS، WBS ، شرح محدودۀ پروژه
4. به‌روزرسانی‌های مستند پروژه:  مستندات تغییر یافته و به روز شده پروژه

چطور یک WBS ایجاد کنیم ؟

در پروژه‌های کوچک معمولا تهیه لیستی از فعالیت‌ها می‌تواند نیاز ما را برآورده کند اما در  پروژه های بزرگ بهتر است فعالیت‌ها را به صورت سلسله مراتبی نمایش دهیم. این سلسله مراتب به صورت زیر تعیین می شود:

• سطح اول ساختار شکست کار، باکس مادر است که نام پروژه در آن قرار می گیرد.
• در سطح دوم، باکس های اصلی پروژه قرار می‌گیرند.
• سپس زیرباکس های هر باکس اصلی تعریف می‌شوند.
• آخرین سطح ساختار شکست کار، مربوط به فعالیت‌های اجرایی پروژه‌ می باشند.

اگر به مفهوم سلسه مراتبی در تهیه WBS توجه نشود و فقط فعالیت‌های سطح آخر بیان گردد، شبکه پروژه بسیار بزرگ شده و کارایی خود را از دست می‌دهد.

تعداد سطوح WBS به مواردی مانند اندازه پروژه، نوع تخصص‌های مورد نیاز، مشخصات اجزای پروژه، وسعت منطقه مورد استفاده پروژه، سطح گزارش‌دهی مورد نیاز کارفرما یا پیمانکار و … بستگی دارد و بطور کلی محدودیت خاصی در تعداد سطوح وجود ندارد.

نکات  کلیدی تهیه  WBS

• No Relationships: بین سطوح WBS  روابط پیش نیازی وجود ندارد.
• No Sequence: اجزای WBS نسبت به یکدیگر تقدم و یا تاخر ندارند.
• No Time & No Cost: عناصر WBS شامل زمان و هزینه نمی باشد.
• No Importance: عناصر و اجزای WBS نسبت به یکدیگر اولویت ندارند.
• Unique: اجزای WBS نباید تکراری باشند و به عبارتی، اجزا باید منحصر به فرد باشند.
• هر چه تعداد سطوح WBS بیشتر شکسته شود، برنامه ریزی و کنترل پروژه نیاز به صرف زمان بیشتری دارد.
• به آخرین سطح از WBS بسته های کاری (Work Packages) می گویند، یک بسته کاری می تواند زمانبندی شود، هزینه آن برآورد و همچنین نظارت و کنترل گردد.

نرم‌افزارهای رسم ساختار شکست کار

در صورت نیاز به رسم WBS می توانید از نرم افزارهای زیر استفاده کنید:

Visio: از نرم افزارهای آفیس می باشد و براحتی می توان جهت ترسیم WBS از آن استفاده نمود.

WBS CHART PRO: این نرم‌افزار به منظور ایجاد نمودار گردشیِ ساختار شکست کار (WBS) برای مشاهده‌ی خلاصه‌ای از اطلاعات سلسله مراتبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

MSP: به کمک این نرم افزار تخصصی کنترل پروژه می توانید اقدام به ساخت WBS نمایید.

نمونه ساختار شکست کار یک پروژه

در شکل زیر مثالی از  ساختار شکست کار بر مبنای تحویل دادنی های عمده را مشاهده می‌کنید. این نمونه WBS برای سیستم هواپیمایی است.

چرا باید ساختار شکست کار داشته باشیم؟

منطقی است که برای انجام کارهای بزرگ، ابتدا آن‌ها را به کارها و فعالیت‌های کوچک‌تر می‌شکنیم. ساختار شکست کار یکی از ابزارهای مدیریت پروژه است که پروژه را به بسته‌هایی با قابلیت مدیریت بهتر تقسیم می‌کند.

ساختارشکست کار مرزهای محدوده را به‌خوبی مشخص می‌کند و می‌توان آن را به عنوان یک داشبورد برای کنترل تغییرات دامنه استفاده کرد و مانع از بروز فراموشی محدوده و محتوا شد. ساختار شکست کار مبنایی برای تهیه برنامه ‌زمانبندی  است و تهیه آن از به هدر رفتن زمان و هزینه در پروژه‌ها جلوگیری می‌کند و موجبات تصمیم‌گیری درست و بهنگام در مراحل مختلف می‌شود.

WBS برای تمامی دست اندرکاران پروژه یک دید مشترک ایجاد می‌کند و نمایش گرافیکی و ساده‌ای از کار ارائه می‌دهد که به‌راحتی قابل خواندن و فهم است. در نتیجه مسئولین امر به‌راحتی می‌توانند آن را مرور کرده و نکات فراموش شده را یادآوری کنند.